گونههای موزه
موزهها را به چه گونه‌هایی میتوان دستهبندی کرد؟
گونههای موزه
Forum
» تالار گفتگو / بحث ۱
» گونههای موزه
گونه بندي اولیه‌ای كه در بسياري از کشورها هنوز متداول است و همچنان در اسامي كميته‌هاي تخصصي ايكوم دیده می‌شود، تمايز بين موزههاي صنایع دستی، هنرهاي كاربردي، تاريخ، مردم شناسي، علوم طبيعي، دانش و فناوري، موزههاي منطقه اي، محلي و موزههاي تخصصي است. در عين حال سير تحول موزهها از جنگ دوم جهاني به اين سو، بتدريج مرزهاي بين رشته‌ها و مجموعه‌ها را از ميان برداشته است. اكنون موجه‌تر به نظر مي‌رسد كه موزهها را به انواع زير تقسيم كنيم:
۱. موزه هاي هنري ۲. موزههاي تاريخي ۳.موزههاي تخصصي ۴.موزههاي علمي ۵.موزه هاي فني و صنعتي
ـ موزه هاي تاريخي: آثار و اشياي قديمي را كه مي توانند گوياي زمينه و پيشينه مردم شناسي و باستان شناسي و تاريخي باشند، در خود جاي داده اند.
ـ موزه هاي تخصصي: آثار تاريخي، هنري و فني را به مناسبتهاي ويژه در معرض ديد مردم قرار مي دهند. دو نوع اين موزه ها را به "موزه در هواي آزاد" و "موزه محلي" موسوم كرده اند.
ـ موزه هاي علمي: گياهان، جانوران، سنگها، خاكها، سنگواره ها و آنچه دست بشر در خلق آنها دخالت نداشته است، تهيه و نگهداري مي كنند كه به انواع موزه هاي تاريخ طبيعي، جانوران زميني، گياهان، ماهيها و جانوران دريايي طبقه بندي مي شوند.
موزه هاي علمي مهم ترين و فعالترين موزه ها هستند. موزه هاي علوم طبيعي مي بايد نقش ويژه اي در آگاه سازي و متقاعد ساختن مردم ايفا كنند و در سطح علمي اسنادي (بالغ بر ميليونها نمونه) كه پيشرفت دانش را از ديدگاه رشته هاي متعدد ميسر مي سازند در اختيار پژوهندگان قرار دهند.
ـ موزه هاي فني و صنعتي: ساخته هاي فني و صنعتي انسان را در زمينه هاي اختراعات، اكتشافات، وسايل نقليه، ماشين آلات و مانند آنها را به نمايش مي گذارند و به نامهاي موزه اختراعات، موزه اكتشافات، موزه ماشين آلات و موزه وسايل نقليه و غيره موسوم شده اند.
ـ موزه هاي هنري: آثار و اشياي زيبايي درباره نقاشي، معماري و مجسمه سازي و غيره را گردآوري مي كنند و آنها را به موزه هاي نقاشي، معماري و مجسمه سازي، هنرهاي تزئيني و صنايع دستي، لوازم خانگي، موزه خط و خطاطي، كتاب و صحافي، موزه سراميك و كاشي، موزه قالي و قاليبافي، موزه كنده كاري و منبت كاري و صنايع چوبي، موزه گوهري و سرانجام موزه منسوجات طبقه بندي مي كنند.
یکی از انواع موزه در تقسیم بندی موزه موزه های روستایی است که در زیر مجموعه موزه فضای باز یا اکوموزه دسته بندی می شوند.در موزه های فضای باز،موضوع(ابژه)در مقیاس واقعی ودر شرایطی یکسان با محیط اولیه به نمایش گذاشته می شود.
پیشینه شکل گیری موزه های روستایی و ریشه های آن را در کشور هایی می توان یافت که معماری چوب به عنوان نوع غالب معماری در روستاهای آن رواج دارد.به بیان دیگر سازه های چوبی به دلیل تنوع و قابلیتهای ویژه آن (نوع اتصالات و اجزای سازه)امکان جابجایی،انتقال و گرد آوری در محدودهای به نام موزه را دارند.در کشورهای اروپایی موزه هایی غنی وجود دارند که برخی از آنها جزء بزرگترین و معتبرترین موزه های جهان هستند.
فلسفه وجودی و تاریخ شکل گیری این موزه ها در اروپای شرقی و غربی با هم متفاوتند.هر چند اولین موزه روستایی اروپا در قرن نوزدهم در نرماندی بر پا شد،اما کشور های اروپای شرقی در تاسیس این موزه پیشرو بوده هند و اولین موزه های بلوک شرق در دهه 30 تا 40 میلادی شکل گرفتند.بستر فکری ایجاد چنین موزه هایی تفکرات سوسیالیستی،با هدف ارزشگذاری و زنده سازی دوباره فرهنگ کار و کارگری و کشاورزی بود.با این هدف گونه های معماری به همراه سایر شاخصه های فرهنگی زندگی روستایی از مناطق مختلف جمع آوری و به موزه ها منتقل شد.کشور های چک؛اسلواکی؛رومانی؛روسیه؛بلغارستان و…نمونه های غنی و جذابی از این موزه ها با قدمت و تنوع بسیار دارند.
احداث چنین موزه هایی با ماهیتی کاملا متفاوت نسبت به اروپای شرقی و با تاخیر نزدیک به چند دهه،در اروپای غربی و بین دهه های 60 و70 میلادی آغاز شد و هنوز ادامه دارد.با نگاهی به تاریخ شکل گیری این موزه ها در اروپای غربی ، همزمانی آنها با جریان های فکری پس از مدرن،که مدرنیته را به نقادی می کشاند،قابل فهم است.پس از مدرنیته ،افقی باز شد که طلیعه اش شک آوری پسامدرن بود.رد پای دیدگاه های پسامدرنیستی را میتوان در دوران پس از جنگ جهانی دوم جستجو کرد.
نقش حياتي موزه ها در جوامع بشري نقشي بديع، ماندگار و مروج ناب ترين پديده هاي فرهنگي است. موزه ها از معدود مراكز حافظ يادگاران نسل گذشته و در حقيقت فرزندان هنر و تاريخ هستند. هر يك از اين اشيا در عين بي زباني به هزار زبان سخن مي گويند زيرا اسناد معتبري از هنر، فرهنگ و تاريخ را ارايه مي دهند.
موزه كلمه اي يوناني است كه از " موزه يون " به معناي مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به طور كلي موزه به مجموعه اي از آثار و اشيايي اتلاق مي شود كه در محل يا عمارتي نگه داري و در معرض نمايش گذاشته شوند.
تاريخ تشكيل اولين موزه در ايران را بايد در گنجينه هاي گرانبهايي كه باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو كرد. ايرانيان براي رهايي از آسيب بيگانگان گاهي گنجينه هاي گرانبهايي مانند كلوزر، كلماكره و مجموعه سفال ئ آبگينه گرگان را درون چاه ها و حفره ها پنهان مي كردند.
بيشترين جلوه تاريخ موزه داري ايران را در ايجاد موزه ايران باستان بايد جستجو كرد. اين موزه با 2744 متر زير بنا به دليل قدمت اشيا، در زمره يكي از موزه هاي مادر دنيا محسوب مي شود كه به سال 1316 خورشيدي افتتاح گرديد.
طراحي ساختمان اين موزه به عهده " آندره گدار " فرانسوي بود و شكل ظاهري ساختمان الهام گرفته از طاق كسري انوشيروان ساساني است.
اين موزه در برگيرنده آثار مختلفي از هزاره ششم پيش از ميلاد تا دوران مختلف اسلامي است كه در دو طبقه به نمايش در آمده است. آثار و اشياء به نمايش در آمده در موزه آيينه تمام نمايي ازفرهنگ، هنر،آداب و روسوم،باورها و اعتقادات گذشتگان و نياكان ماست و آن را تنها پل ارتباطي بين گذشته،حال و آينده مي توان به شمار آورد.
موزه را نبايستي مكاني دانست كه در آنجا صرفا" آثار تاريخي و باستاني به نمايش در مي آيد، بلكه تمامي نمايشكاه هاي هنري، علمي، جانوري، پزشكي، نگارخانه ها، كتابخانه ها و آرشيوها و بيشتر بناهاي تاريخي به نوعي موزه هستند. هر شيئي و اثر به نمايش گذاشته شده در موزه يا نمايشگاه زبان حالي دارد و با بيننده اش ارتباط برقرار مي كند با تعمق و تفكر مي توان زبان حال اين آثار را دريافت و از ديدگاه هاي مختلف آن را بررسي نمود.
يكي از مهمترين وظايف يك موزه برقرار كردن ارتباط فرهنگي بازديد كننده با شيئي به نمايش در آمده است. در حقيقت بايد كوشيد تا همان ارتباط وحسي را كه بين خالق يك اثر و خود وجود داشته به نوعي ديگر به بازديدكنندگان منتقل نمود كه اين امري دور از دسترس نيست.
امار نشان مي دهد كه در قرن نوزدهم فقط عده خاصي از موزه ها بازديد كرده اند. كنفرانس عمومي يونسكو در نهمين جلسه خود در دهلي ( 1956 م ) تاكيد نموده استكه بازديد ازموزه ها به ويژه براي طبقه كارگران آسان تر شود و به راه هايي كه به منظور پربار شدن و غني شدن موزه ها پيشنهاد مي شود، توجه گردد.
انواع موزه ها
موزه ها را به شكلهاي گوناگون طبقه بندي كرده اند، موزه هاي تاريخ و باستان شناسي، موزه هاي فضاي باز، موزه هاي مردم شناسي، كاخ موزه ها، موزه هاي علوم و تاريخي طبيعي، موزه هاي منطقه اي ( محلي )، موزه هاي سيار ( گردشي ) ، پارك موزه ها، موزه هاي سلاح ( نظامي )، موزه هاي انديشمندان ( خانه هنرمندان )
موزه تاريخي و باستان شناسي: ديد تاريخي دارند و بيانگر سلسله و دوره هاي تاريخي هستند . بيشتر اين آثار بر اثر كاوش هاي باستان شناسي به دست آمده اند و بيانگر فرهنگ و تمدون گذشته و تلفيق كننده علم، هنر و دانش يك ملت يا يك قوم هستند. چنين موزه هايي مادر نيز ناميده مي شوند. موزه ملي ايران ( ايران باستان )، موزه ملي ورساي در فرانسه و موزه تاريخ در واشينگتن از اين نوع هستند.
موزه فضاي باز:با ايجاد اين نوع موزه ها مي توان به معرفي يافته ها و داده هاي مهم باستان شناسي كمك بزرگي نمود. زمان يكه يك كاوش علمي باستان شناسي منجر به نتايج مطلوب و كشف آثار ارزشمند غير منقول مي شود و قابل انتقال به موزه ها نيست، با فراهم آوردن شرايط و امكانات لازم، مكان مورد نظر را جهت باز ديد عموم مهيا مي نمايند. اين امر در اصطلاح به موزه فضاي باز مشهور است. از جمله اين موزه ها مي توان به تخت جمشيد در شيراز و محوطه تاريخي هگمتانه در همدان اشاره نمود.
اين موزه ها در ديگر كشور ها مانند چين، يونان و برخي از كشور هاي اورپايي نيز معمول است. در استان خراسان محوطه تاريخ " بنديان " در گز كه داراي گچ بري هاي بسيار زيبايي از دوره ساسانيان است و همچنين محوطه تاريخي " شا ياخ " نيشابور مي توانند مكان مناسبي براي اين امر باشند.
موزه هاي مردم شناسي: فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاك و سنن اجتماعي حاكم بر جامعه را نشان مي دهند. موزه مردم شناسي تهران و حمام گنجعلي خان كرمان از اين نوع هستند.
كاخ موزه ها: بنا يا اثر تاريخي هستند كه از گذشتگان به دست ما رسيده و بيانگر و ضعيت و نحوه زندگي صاحبان آن است. ممكن است در اين بنا اشياي تاريخي و نيز آثار هنري از جمله نقاشي روي ديوار،گچ كاري و …. وجود داشته باشد. كاخ موزه ها معمولا" در مراكز حكومتي به وجود مي آيند. هدف از تاسيس اين موزه ها به نمايش گذاشتن اثر و بناي تاريخي و نيز عبرت آموزي است. مجموعه كاخ هاي سعد آباد تهران و باغ ملك آباد مشهد از اين نوع موزه ها هستند.
موزه هاي هنري : انواع هنرهاي تجسمي و تزييني كه از زيبايي شناسي بالايي برخوردارند، را به نمايش در مي آورند و معمولا" بازديد كنندگان زيادي نيز دارند. موزه هنرهاي زيبا در تهران و موزه هنرهاي تزييني در اصفهان از اين نوع هستند.
موزه علوم و تارخ طبيعي: تجربه هاي علمي بر اساس شواهد و وسايل كاري و تاريخي طبيعي كه در بر گيرنده گونه هاي مختلف گياهي به ويژه جانوان است را به نمايش مي گذارند. موزه تاريخي طبيعي اصفهان و موزه علوم و تاريخ طبيعي مشهد از اين نوع هستند.
موزه هاي محلي يا منطقه اي: بيانگر و نمودار فرهنگ يك منطقه و يا يك محله خاص هستند و صرفا" آثار و اشياي تاريخي همان منطقه را به نمايش مي گذارند. موزه شوش، تخت جمشيد و موزه توس در خراسان ازاين نوع هستند.
موزه هاي سيار : براي پيشبرد سريع اهداف فرهنگي و به دليل عدم امكانات موجود در مناطق و شهرهاي محروم شكل مي گيرند. اين موزه هاي فرهنگ هاي گوناگون را در مكان هاي مختلف در معرض ديد عموم مي گذارند. اگر به اين نوع موزه ها توجه كافي شود، بسيار تاثير گذار خواهند بود.
پارك موزه ها : به دليل داشتن ابغاد گوناگون علمي و فرهنگي و جاذبه هاي تفريحي و آموزشي و نيز تفريحي از اهميت زياد برخورد دارند، چرا كه مسايل زيستي و طبيعي را از نزديك براي مردم به نمايش مي گذارند. ويژگي مهم اين موزه ها اين است كه عموم مردم مي توانند از ديدن آنها بهرمند شوند. در ايران ايجاد پارك موزه سابقه ندارد ولي در كشورهايي مانند چين و كره شمالي مرسوم است.
مكان هاي فرهنگي، ملي و تاريخي چون آرامگاه فردوسي در مشهد، آرامگاه عطار و خيام در نيشابور مي توانند مكان مناسبي به اين منظور باشند.
موزه هاي نظامي : روند تاريخي انواع سلاح هاي نظامي و جنگي را در معرض ديد همگان قرار مي دهند. اين نوع اشيا شامل لباس هاي نظامي رزمي، اسلحه و ديگر وسايل رزمي نيز هستند.
موزه هاي انديشمندان ( خانه هنرمندان ) براي ارج نهادن به هنرمندان، نويسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا" پس از در گذشتشان در خانه شخصيشان پديد مي آيد و در بر گيرنده وسايل شخصي، وسايل كار و آثار ايشان است. اين موزه ها بيشتر د ركشورهاي اروپايي مرسوم است.
خانه شكسپير نويسنده مشهور انگليسي و اديسون مخترع برق در امريكا از اين نوع است. در ايران هم خانه بزرگ مرد موسيقي " استاد ابوالحسن صبا " تبديل به موزه شده و در برگيرنده تابلوهاي نقاشي، تاليفات و اموال شخصي وي است.
حرف شما در مورد موزههای روستایی درست است البته در تقسیم بندی موزهها با این حساب نیمی از ایران ما موزه روستای به حساب می اید چراکه در خیلی از این روستاها هنوز سکونت وجود دارد که نمایشی از فرهنگ دیرینه ماست مثل روستای ابیانه و حتی شهر بزرگی مثل یزد
گونه شناسی موزه ها
الف- دستهبندی موضوعی موزهها
موضوعهای مورد نظر و مطرح در موزه بسيار متنوع هستند به طوري كه در طول تاريخ بشر تا عرض جغرافيايي گيتي گسترده هستند، همين امر موزهها را از يك سو جالب و جذاب و از سوي ديگر بغرنج و پيچيده كرده است، اين تنوع باعث ايجاد موزههاي متعدد و بيشمار با موضوعهای گوناگون در سرتاسر جهان شده و طبقهبنديهاي زيادي را فراهم آورده است.
از اینرو، با نظری اجمالی گونههای موزه را میتوان بر حسب موضوعها تاریخی و باستانشناسی، موزههای هنری، علوم و تاریخ طبیعی، مردمشناسی و… تقسیمبندی کرد.
1- موزۀ تاریخی و باستانشناسی:
2- موزههای هنری:
3- موزههای علوم و تاریخ طبیعی:
4- موزههای مفاخر:
5- موزههای مردمشناسی:
6- كاخ موزهها:
7- موزههای نظامی:
8- موزههای منطقهای:
ب- دستهبندی موزهها از نظرشكل ارائه
1- موزۀ فضای باز:
2- پارک موزهها:
3- موزههای سیار:
4- موزههای مجازی:
ج- دستهبندی از دیدگاه مخاطبشناسی
موزۀکودکان، موزۀ نابینایان، موزۀ معلولان، موزۀ بانوان، موزۀ سالمندان و… موزههایی هستند که بر اساس نیاز مخاطبان طراحی و ساخته شدهاند.
1- ضرورت مخاطبشناسی در موزههای هنری
2- نتايج حاصله از مخاطب شناسي
/forum/t-22956/#post-
